به گزارش عدلنامه، چک تنها سند عادی تجاری با جنبه کیفری است. سفته نیز سند عادی و تعهدنامه قانونی است که ضمانت اجرایی کمتری نسبت به چک دارد؛ اما هر دو بر بدهکاری و دین صادرکننده آن دلالت می‌کنند. به همین دلیل، کسی که این اسناد در وجه او صادر شده یا به او انتقال یافته است می‌تواند برای وصول آن اقدام کند و در در صورت قابل‌پرداخت نبودن، از جنبه‌های حقوقی و کیفری آن ها کمک بگیرد. این ویژگی باعث شده است در قراردادهای مختلف از سفته و چک برای تضمین حسن انجام تعهدات استفاده شود.
همچنین کارفرمایان و کسانی که اشخاصی را برای انجام کار یا پروژه‌های خود استخدام می‌کنند، برای ضمانت از جهت اموالی که در اختیار کارپذیر است یا مسائل دیگر، درخواست چک یا سفته می‌کنند. و گاهی هم اشخاص برای تصاحب موقعیت شغلی و جلب رضایت صاحب کار، خودشان پیشنهاد دادن چک یا سفته ضمانتی را می‌دهند.
ضمانت وام یا تخلیه ملک استیجاری نیز از جمله جاهایی است که چک یا سفته ضمانتی می‌گیرند. در این موارد، پس گرفتن این اسناد تجاری بعد از پایان موضوع ضمانت، خیلی اهمیت دارد تا از بروز مشکلات متعدد بعدی جلوگیری کرد.
درباره بازپس‌گیری انواع اسناد تجاری، دو مرحله پیشینی و پسینی وجود دارد؛ یعنی اولاً هنگام صدور چک یا امضای سفته و پیش از تحویل آنها چه اقداماتی بکنیم که زمان پس گرفتن راحت‌تر باشیم و اگر مشکلی پیش آمد کمترین خسارت را ببینیم. ثانیاً هنگامی که زمان پس گرفتن این اسناد رسید و نتوانستیم لاشه چک یا سفته را پس بگیریم، چه کارهایی انجام دهیم.
در اینجا چند نکته مهم برای مرحله پیشگیری و قبل از تحویل چک و سفته تضمین قرارداد و مانند آن گفته می‌شود.
۱. قید ضمانتی بودن در داخل چک و سفته
اگر این اسناد را برای ضمانت آماده می‌کنید در داخل آن حتماً به ضمانتی بودن آنها و نیز شماره قرارداد یا سندی که چک و سفته به آن مربوط است اشاره کنید و بنویسید؛ مثلاً «برای تضمین حسن انجام مربوط به قرارداد شماره…».
در این صورت اگر دارنده چک و سفته، آنها را به دیگری واگذار کند آن اشخاص از یک سو نمی‌توانند از جنبه کیفری چک استفاده کنند و از سوی دیگر اثبات ضمانتی بودن آنها توسط صادرکننده آسان‌تر و شدنی است.
۲. ضمانت برای اسناد و قراردادهای مکتوب
چک و سفته ضمانتی را برای قرارداد یا سند مکتوب صادر کنید نه شفاهی، تا بتوانید در متن چک یا سفته حداقل به شماره آنها اشاره کنید. به عبارت دیگر، زمانی که ناچارید چک و سفته ضمانتی ارائه کنید، حتماً قراردادهای همکاری یا اجرای پروژه‌ها را حتی اگر کوتاه‌مدت است مکتوب کنید و برای ضمانت موارد شفاهی، تا جایی که می‌شود، چک و سفته ندهید.
۳. سایر نکات پیشگیری
ـ ذکر نام کارفرما یا طرف قرارداد در قسمت گیرنده چک یا سفته.
ـ ذکر شماره چک یا سفته در مفاد قراردادها یا اسناد مرتبط با آن ها و اینکه تحویل طرف دوم شده است.
ـ داشتن نسخه‌ای از قرارداد یا اسنادی که برای آنها چک یا سفته داده‌اید.
ـ تهیه کپی اسناد ضمانتی که بهتر است با امضای کارفرما یا طرف دوم قرارداد باشد.
ـ عدم صدور چک یا سفته سفید یا بدون ذکر تاریخ.
ـ خط زدن و باطل کردن قسمت حواله کرد و انتقال چک یا سفته. همچنین می‌شود قید کرد چک یا سفته بدون پشت‌نویسی معتبر است.
درباره استرداد چک و سفته ضمانتی دو موضوع وجود دارد. یکی اینکه دارنده آنها از پس دادنشان خودداری کند. دوم اینکه از آن اسناد به ناحق استفاده شود؛ مانند اقدام برای وصول یا واگذاری به دیگران.
الف. خودداری از استرداد چک و سفته ضمانتی
اگر دارنده چک یا سفته ضمانتی، از استرداد آن خودداری کند، اثبات امانتی و ضمانتی بودن این اسناد با صادرکننده آنهاست. این اشخاص ابتدا باید برای طرف مقابل اظهارنامه ارسال و برای پس دادان لاشه چک یا سفته مهلتی تعیین کنند. در صورتی که دارنده چک و سفته ضمانتی آنها را در مهلت تعیین شده مسترد نکرد، صادرکننده چک یا سفته باید به شورای حل اختلاف محل (برای وجه چک یا سفته تا مبلغ ۲۰ میلیون تومان) یا دادگاه عمومی مراجعه کند و دادخواست استرداد چک یا سفته را با ذکر دلایل و مدارک دهد. و چون قبلاً اظهارنامه ارسال شده است، دارنده اسناد ضمانتی نمی‌تواند اظهار بی‌اطلاعی کند.
اگر نکات پیشگیری بالا رعایت شده باشد، با اسناد به آن موارد و ارائه مدارک اثبات‌کننده (مانند نسخه قرارداد یا کپی چک و سفته با امضای طرف مقابل)، تضمینی بودن آنها را راحت‌تر می‌شود ثابت کرد. البته حسب مورد از دلایل و مدارک معتبر دیگر مانند شهادت افراد هم می‌توان استفاده کرد. در هر حال، دقت کنید که در دعاوی مربوط به چک حتی چک ضمانتی، اصل بر تعهد پرداخت آن است و دعوای ضمانتی بودن آن موضوع مستقلی است که باید اقدام و اثبات گردد.
ب. خیانت در امانت با استفاده از لاشه چک و سفته ضمانتی
چک و سفته ضمانتی هنگام عدم تعهدات و خلف وعده قابل وصول است و در غیر آن صورت چنانچه دارنده چک یا سفته برای دریافت آن اقدام کند یا آن را به دیگری واگذار کند، جرم خیانت در امانت محسوب می‌شود و جنبه کیفری با مجازات حبس دارد. البته در این جرم لازم است اثبات سوء‌نیت اقدام‌کننده ثابت شود که برگشت زدن چک را از نشانه‌های آن گفته‌اند. در این موارد، صادرکننده می‌تواند شکایت خیانت در امانت ناشی از عدم استرداد لاشه چک را به دادسرا تقدیم کند تا رسیدگی شود. در این مرحله، پس از تحقیقات مقدماتی و در صورت لزوم، دعوت متهم یا جلب وی و تفهیم اتهام، با صدور کیفرخواست از سوی دادستان، این پرونده قضایی در دادگاه کیفری دادرسی می‌گردد. به همین دلیل گاهی به چک یا سفته ضمانتی، چک و سفته امانتی می‌گویند.
البته به نظر برخی از وکلا و متخصصان حقوقی، چک‌های ضمانتی، چون فاقد جنبه کیفری هستند، جنبه امانت و نیز جرم خیانت در امانت در آنها وجود ندارد. مستند این نظر، ماده ۲۳ قانون اصلاح قانون چک، مصوب ۱۳۹۷ و ماده ۱۳ قانون اصلاح قانون چک، مصوب ۱۳۸۲ است که مطابق آن مواد، چک‌هایی که طبق متن آنها، وصول وجه آنها منوط به تحقق شرطی باشد یا قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است، جنبه کیفری ندارد. با این وجود، برای چک و سفته‌ای که این دو شرط را ندارند اما به صورت امانت و تضمین در اختیار دیگران قرار دارند می‌توان شماست خیانت در امانت را اقامه کرد.
نکته طلایی پایانی اینکه گاهی ممکن است به دلیل درخواست کارفرما یا بانک و مؤسسه اعتباری یا صندوق‌های قرض‌الحسنه (درباره چک و سفته تضمینی وام) نتوان همه نکات پیشگیری را رعایت کرد؛ اما سعی کنید و آن را به عادت رفتاری خود تبدیل کنید که با پایان وام، قرارداد، پروژه و کاری که برای آن سند ضمانتی داده‌اید، در اولین فرصت ممکن برای گرفتن گواهی پایان آن امور با ذکر تسویه‌حساب و عدم وجود تعهد و بی‌اعتباری اسناد ضمانتی اقدام کنید. همچنین در فضایی آرام و محترمانه پیگیر پس گرفتن اسناد ضمانتی باشید. / حقوق نیوز
