ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی: پنج دلیل اثبات دعوی را بیان می‌کند که یکی از این موارد، قسم یا سوگند است.
سوگند قضایی، به معنای قسم خوردن و استناد به علم و گواهی خداوند متعال است. طبق قانون (ماده ۱۳۳۱ و ۱۳۳۲ ق.م)، سوگند قاطع دعوی است و هیچ‌گونه اظهاری که منافی با قسم باشد از طرف پذیرفته نخواهد شد و فقط نسبت به اشخاصی که طرف دعوی بوده‌اند یا قائم مقام آنها موثر است.
به موجب قانون مدنی و قانون آیین دادرسی مدنی، سه نوع سوگند، تحت عنوان «سوگند بَتّی» یا قاطع دعوی، «سوگند تکمیلی» و «سوگند استظهاری» وجود دارد.
سوگند بتی چیست؟
سوگند بتی (قاطع دعوی)، در جایی به کار برده می‌شود که مدّعی، هیچ دلیلی برای اثبات ادّعای خود ندارد و حکم به دعوای خود را که مورد انکار مدعی علیه است، منوط به قسم می‌کند.
ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی در این رابطه مقرر می‌دارد: در دعاوی که به شهادت شهود قابل اثبات است مدعی می‌تواند حکم به دعوی خود را که مورد انکار مدعی‌علیه است منوط به قسم او نماید.
سوگند قاطع دعوا یا سوگند بتی یکی از مهمترین انواع سوگند حقوقی در آیین دادرسی مدنی است که با توجه به قانون آیین دادرسی مدنی می‌توان شرایط اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا را به این صورت خلاصه کرد:
-مدعی برای اثبات ادعای خود در دادگاه دلیلی نداشته باشد.
-خوانده منکر ادعای مدعی بوده و وجود حق به نفع مدعی را انکار کرده باشد.
-سوگند بتی بنا بر درخواست مدعی است و قاضی نمی‌تواند رأساً سوگند دهد.
-مدعی‌علیه اگر سوگند یاد کند، دعوی خواهان ساقط می‌شود.
-مدعی‌علیه اگر سوگند را به خواهان رد کند، خواهان می‌تواند سوگند یاد کند و در نتیجه ادّعای او ثابت می‌شود.
-سوگند بتی، برعهده مدعی‌علیه است.
سوگند استظهاری چیست؟
سوگند استظهاری به این معنی است که در دعاوی علیه میّت، خواهان علاوه بر ابراز سایر ادله، سوگند نیز باید یاد کند.
ماده ۱۳۳۳ قانون مدنی در این رابطه مقرر می‌دارد: در دعوی بر متوفی در صورتی که اصل حق ثابت شده و بقای آن در نظر حاکم ثابت نباشد، حاکم می‌تواند از مدعی بخواهد که بر بقای حق خود قسم یاد کند. در این مورد کسی که از او مطالبه قسم شده است نمی‌تواند قسم را به مدعی‌علیه رد کند. حکم این ماده در موردی که مدرک دعوی سند رسمی است جاری نخواهد بود.
-سوگند استظهاری هم در دعاوی مالی و هم در دعاوی غیرمالی است.
-در سوگند استظهاری، قاضی می‌تواند رأساً سوگند بدهد.
-سوگند استظهاری برعهده مدّعی است.
سوگند تکمیلی چیست؟
سوگند تکمیلی در مواردی است که دلیل مدّعی، شهادت شهود است ولی تعداد شهود او کافی نیست. به عبارتی، سوگند تکمیلی سوگندی است که مدعی، برای تکمیل دلیل ناقصی که ارائه نموده است، ادا می‌کند.
سوگند تکمیلی فقط در دعاوی مالی و بنابه درخواست مدّعی است و قاضی نمی‌تواند رأساً سوگند دهد. سوگند تکمیلی، برعهده مدّعی است.
طبق ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی: در کلیه دعاوی مالی که به هر علت و سببی به ذمه تعلق می‌گیرد از قبیل قرض، ثمن معامله، مال الاجاره، دیه جنایات، مهریه، نفقه، ضمان به تلف یا اتلاف – همچنین دعاوی که مقصود از آن مال است از قبیل بیع، صلح، اجاره، هبه، وصیت به نفع مدعی، جنایت خطائی و شبه عمد موجب دیه – چنانچه برای خواهان امکان اقامه بینه شرعی نباشد می‌تواند با معرفی یک گواه مرد یا دو گواه زن به ضمیمه یک سوگند ادعای خود را اثبات کند.
تفاوت سوگند تکمیلی با سوگند بتی یا قاطع دعوا آن است که اگر چه مدعی دلیلی ارائه کرده است، اما این دلیل به تنهایی توان اثبات ادعا را ندارد؛ در حالی‌که در سوگند بتی، مدعی هیچ دلیلی ارائه نکرده است.
تفاوت سوگند تکمیلی با سوگند استظهاری در آن است که ادای سوگند استظهاری در دادگاه صرفا در صورتی پیش‌بینی شده است که دعوایی علیه متوفی یا میت اقامه شده باشد.
