آیین رونمایی جلد نخست «دانشنامۀ حقوق ایران»، عصر یک‌شنبه ٢۵ شهریور در مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.
«کاظم موسوی بجنوردی» رئیس مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی طی سخنانی در آغاز این مراسم، گفت: مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی مؤسسه‌ای علمی-پژوهشی است که در اسفند ١٣۶٢ به‌منظور تدوین و انتشار دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و کتب مرجع در ابعاد مختلف معارف بشری، به‌ویژه فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی، بنیاد نهاده شد.
وی ادامه داد: این مرکز علاوۀ بر دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه‌های دیگری را مانند دانشنامۀ ایران، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، و دانشنامۀ تهران بزرگ را منتشر کرده است.
موسوی بجنوردی افزود: با افزایش تجربۀ مرکز در امر دانشنامه‌نگاری و لزوم تدوین دانشنامۀ مستقل برای حقوق ایران، به پیشنهاد این‌جانب، اندیشۀ تهیۀ دانشنامۀ حقوق ایران برمبنای حقوق نوشتۀ کشور در کنار سایر آثار مرکز قوت گرفت و انجام این مسئولیت فرهنگی بر عهدۀ فقیه و حقوقدان نام‌آشنای کشور، دوست دیرینم، آیت‌الله دکتر محقق داماد، استاد دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی، رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم و البته مدیر بخش حقوق مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی محول شد. کاری که نخستین تجربۀ دانشنامه‌نگاری حقوقی در ایران با معیارهای شناخته‌شدۀ جهانی است.
رئیس مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی گفت: اگرچه تا قبل از این، آثار سترگی از حقوق‌دان‌های نامی و بزرگ کشور تحت عناوین دانشنامه یا دائرهالمعارف حقوقی منتشر شده بود، اما هیچ‌گاه خصوصیات یک دانشنامۀ استاندارد در سطح جهانی مانند دائرهالمعارف بزرگ اسلامی را نداشت. ازاین‌رو، جای خالی چنین دانشنامه‌ای با هدف تمرکز بر حقوق نوشتۀ ایرانی از آغاز قانون‌گذاری تا کنون مشهود بود. درنتیجه بنا شد در هر مدخل، مجموعه‌ای کامل از اطلاعات تاریخی و علمی و عملی به شکلی مستند به خواننده ارائه شود؛ به‌طوری‌که هم نیازهای علمی خواننده را مرتفع سازد و هم مجموعه‌ای از منابع معتبر در اختیار او قرار گیرد.
وی با بیان اینکه بدیهی است همیشه تجربۀ اول نگارش چنین دانشنامه‌هایی بدون کم‌وکاست نخواهد بود، گفت: امید است با نقدها و راهنمایی‌هایی که استادان و علاقه‌مندان به حقوق ایران ابراز می‌کنند، مجلدات بعدی این دانشنامه غنی‌تر و پربارتر تدوین، و در اختیار جامعۀ حقوقی کشور قرار گیرد.
در ادامه، «مصطفی محقق داماد» سرپرست علمی دانشنامۀ حقوق ایران نیز گفت: در عصر مشروطه مستشارالدوله رسالۀ «یک‌کلمه» را نوشت و گفت مشکل جامعۀ ما یک‌کلمه است و آن «قانون» است زیرا در آن دوره بی‌قانونی مایۀ بدبختی بود و خواست ملت عدالت‌خانه و مجلس. اما قبل از قانون، مسئلۀ «حق» مهم است چون جامعۀ ما تا پیش از آن حق‌مدار نبود و دولت برای ملت حق قائل نبود. زیرا بشر از آن جهت که بشر است حق دارد و ما خدایی را می‌پرستیم که برای بندگانش حق قائل است.
استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی افزود: اما باید بر آنان که دانشکدۀ حقوق را چنین نام نهادند و نه دانشکدۀ قانون آفرین گفت. و این در حالی است که کلیه‌القانون نام دانشکده‌های مشابه در کشورهای عربی است. اگر قبل از تقنین فرهنگ حق‌شناسی و حق‌مداری را رواج می‌دادیم و در دانشکده‌ها مردم را با این فرهنگ آشنا می‌کردند و دولت‌ها برای مردم قائل حق بودند، اتفاق دیگری می‌افتاد.
مدیر بخش حقوق مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی ابراز کرد: مرحوم جعفری لنگرودی پیش‌تر در این عرصه کارهای دانشنامه‌نگاری کرده بود، اما آنچه جایش خالی بود نگارش دانشنامۀ حقوق به شیوه مدرن بود. آنان که به شیوۀ دانشنامه‌نویسی آگاه باشند زیاد نبودند اما این را موهبت الهی می‌دانم که در فرصت کوتاهی عالی‌ترین حقوق‌دانان کشور قبول زحمت کردند و دانشنامه حقوق ایران به زیور طبع آراسته شد.
سپس «ابراهیم بیگ‌زاده» استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی نیز در این مراسم گفت: آنچه «دانشنامۀ حقوق ایران» را از لحاظ محتوایی بی‌بدیل کرده است آن است که اولاً این دانشنامه به موضوعی خاص یعنی علم حقوق با تمرکز بر حقوق نوشتۀ ایرانی از آغاز قانون‌گذاری در این کشور تاکنون توجه کرده است، بدون آن‌که از سایر شاخه‌های جهان وسیع و گسترده این علم غافل بماند.
این مؤلف دانشنامۀ حقوق ایران اضافه کرد: ثانیاً مداخل این اثر از لحاظ علمی بسیار با ارزش و مستند هستند و این نشان از آن دارد که این مداخل جملگی توسط استادان و صاحب‌نظران و اندیشمندان متخصص در مداخل مورد نظر تحت زعامت علمی دکتر سیدمصطفی محقق داماد و نظارت شورای علمی دانشنامۀ حقوق ایران به رشتۀ تحریر درآمدند، ضمن آن‌که استفاده از ویراستاران زبده، مدیر اجرایی متبحر و متخصصان کتاب و کتابخانه و مدارک و اسناد به ارزش علمی و شیوایی و رسا بودن این اثر افزوده است. بنابراین این اثر نه‌فقط به لحاظ علمی بلکه به لحاظ شیوایی قلم و زیبایی ظاهرش نیز جذاب می‌نماید.
«نسرین مَهرا» استاد حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی نیز در سخنانی گفت: دانشنامه می‌تواند با استفاده از منابع دست اول، منبعی مفید برای پژوهش و دانش کارآمد و کاربردی باشد تا هم مرجعی استاندارد باشد و هم به ارتقای دانش حقوقی در ایران یاری رساند. انتشار دانشنامۀ حقوق ایران حرکتی جسورانه، وطن‌پرستانه و ماندگار است که با چنین ابتکار ارزنده‌ای می‌تواند افرینندۀ منبعی جوشان برای حقوق حال و آینده باشد.
آخرین سخنران این مجلس، «حسین سیمایی صراف» وزیر علوم، تحقیقات و فناوری بود که اظهار کرد: این دانشنامه نخستین دانشنامۀ تخصصی حقوق است که با استاندارد دانشنامه‌نویسی تدوین شده است و اطلاعات حقوقی ذی‌قیمتی دارد.
این استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی دانشنامه‌نویسی را یک فعالیت علمی مهم دانست که در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وزیر علوم گفت: هیچ مقالۀ پژوهشی نمی‌تواند مانند مدخل یک دانشنامه حق مطلب را در خصوص یک موضوع ادا کند لذا من به دانشجویان پیشنهاد می‌کنم که کار پژوهشی را با مراجعه به دانشنامه‌ها شروع کنند.
او همچنین گفت: مدخل‌نویسی دانشنامه یک کار مهم پژوهشی است که باید در آیین‌نامۀ ارتقای اعضای هیأت علمی وارد شود.
این مؤلف دانشنامۀ حقوق ایران مدخل‌نویسی را نیازمند احاطۀ کامل بر موضوعات و نظریات دانست و گفت: با توجه به تغییراتی که در اثر زمان در مباحث حقوقی رخ می‌دهد باید دانشنامه‌ها به سرعت چاپ و یا برخی مدخل‌ها به‌روزرسانی شوند.
سیمایی در پایان تاکیدع کرد: پیشنهاد می‌کنم در مجلدهای بعدی دانشنامۀ حقوق ایران، مدخل‌هایی هم به بزرگان و مشاهیر حقوق کشورمان اختصاص یابد.
در بخش‌های دیگر این برنامه، گفتارهای تصویری «سیدحسین صفایی»، «حمید گوینده» و «رحیم نوبهار»، اعضای شورای علمی دانشنامۀ حقوق ایران پخش شد.
در پایان از جلد نخست «دانشنامۀ حقوق ایران» رونمایی به عمل آمد./ایسنا
