به گزارش عدلنامه، سازمان بهزیستی، متولی امور سرپرستی کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست و در واقع فرزندخواندگی است و تمام اقدامات و هماهنگی‌های مربوطه از طریق این سازمان به عمل می‌آید. حال باید دید چه کسانی می‌توانند برای سرپرستی کودکان و نوجوانان درخواست بدهند؟
فرزندخوانده کسی است که دیگری (غیر از پدر و مادر واقعی) او را به فرزندی پذیرفته باشد. بر اساس فرزندخواندگی، رابطه خاصی میان فرزندخوانده و پدرخوانده و مادرخوانده به وجود می‌آید. در اصطلاح فقهی، فرزندخواندگی این است که شخص بر اساس ادعا و بدون دلیلی برای اثبات فرزندی، فرزند دیگری را فرزند واقعی خود بگیرد؛ چه این فرزند، نسبتش با والدینش ناشناخته باشد، مانند بچه سرراهی یا معلوم باشد، مثل بچه یتیم.
متقاضیان فرزندخواندگی
مطابق قوانین کنونی ایران سه دسته از افراد می‌توانند پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان را تقاضا کنند:
۱- زن و شوهری که ۵ سال از تاریخ ازدواج آنها گذشته باشد و صاحب فرزند نشده باشند: حداقل یکی از زن یا شوهر باید بیشتر از ۳۰ سال سن داشته باشند. همچنین در صورتی که هنوز ۵ سال از ازدواج این افراد نگذشته باشد اما با تشخیص پزشک قانونی امکان بچه‌دار شدن نداشته باشند، می‌توانند تقاضای پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان را ارایه بدهند.
۲- زن و شوهر دارای فرزند: البته حداقل یکی از آنها باید بیشتر از ۳۰ سال سن داشته باشد.
۳- دختران و زنان بدون همسر در صورتی که حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند، می‌توانند به تنهایی، پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان را تقاضا کنند.
قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب سال ۱۳۹۲ علاوه بر کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست، کودکان و نوجوانان بدسرپرست را نیز شامل شده و سن فرزندخواندگی را هم به ۱۶ سال افزایش داده است. در این قانون، شرط فرزنددار نشدن متقاضیان وجود ندارد و با تولد نوزاد جدید در خانواده، حکم فرزندخواندگی فسخ نخواهد شد.
مطابق اصول قانونی ایران، فرزند خوانده از پدرخوانده و مادرخوانده خود ارث نمی‌برد، حتی اگر آنها هیچ وارث قانونی دیگری نداشته باشند. همچنین، با اصلاح قانون، ایرانیان متقاضی مقیم خارج از کشور هم می‌توانند با مراجعه به کنسولگری تقاضای فرزندخوانده کنند و در صورت فرزندخواندگی زیر ۳ سال، برای مادر مرخصی ۳ ماهه با حقوق در نظر گرفته می‌شود.
از میان سه دسته متقاضیان، اولویت ابتدا با زن و شوهر بدون فرزند، سپس با زنان و دختران بدون همسر و در نهایت با زن و شوهری است که فرزند داشته باشند. اگر کودک اقوام و بستگانی داشته باشد اصولا اولویت سرپرستی با این اقوام و بستگان است؛ حتی اگر برخی شرایط قانونی را نداشته باشند. این امر بسته به تشخیص دادگاه و مصلحت کودک یا نوجوان است.
اگر دختران و زنان بدون همسر (سرپرست منحصر) تصمیم به ازدواج بگیرند، باید مشخصات فرد مورد نظر خود را به دادگاه اعلام کنند. سازمان بهزیستی نیز باید گزارش ازدواج را به دادگاه ارایه کند. در این صورت دادگاه با بررسی پرونده، در خصوص ادامه سرپرستی به‌صورت مشترک یا فسخ سرپرستی تصمیم می‌گیرد. دختران و زنان بدون همسر تنها می‌توانند سرپرستی کودک یا نوجوان دختر بالای دو سال را بر عهده بگیرند.
شرایط متقاضیان فرزندخواندگی
این شرایط عبارتند از:
– زن و شوهر داوطلب سرپرستی، ایرانی و مقیم ایران باشند.
– پنج سال تمام از تاریخ ازدواج آنها گذشته و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند.
– سن یکی از زوجین حداقل سی سال باشد.
– زوجین دارای محکومیت جزائی مؤثر بعلت ارتکاب جرائم عمدی و مهجور نباشند.
– زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.
– زوجین یا یکی از آنها دارای تمکن مالی باشند.
– زوجین مبتلا به بیماری صعب العلاج نباشند.
– زوجین معتاد به مواد الکلی یا مواد مخدر و سایر اعتیادات مضر نباشند.
– هرگاه زوجین از نظر پزشکی نتوانند صاحب فرزند شوند معافیت از شرایط ۲ و ۳ به عهده دادگاه است.
شرایط فرزندخوانده
– امکان شناخت پدر، مادر و جد (پدربزرگ) پدری آنها وجود نداشته باشد
– هیچ کدام از پدر، مادر یا جد پدری آنها زنده نباشند
– کودکان و نوجوانانی که سرپرستی آنها از سوی دادگاه به بهزیستی سپرده شده است و تا دو سال بعد از آن پدر، مادر یا جد پدری آنان برای سرپرستی به بهزیستی مراجعه نکرده باشند
– هر گاه پدر، مادر یا جد پدری هیچ کدام صلاحیت سرپرستی از کودک را نداشته باشند.
مرجع رسیدگی به تقاضای فرزندخواندگی
امور مربوط به فرزند خواندگی در هر استان فقط از طریق کمیته ستادی استان و توسط کمیته شبه خانواده استان انجام خواهد گرفت. اعضای این کمیته شامل مدیرکل بهزیستی استان، معاون امور اجتماعی، کارشناس شبه خانواده استان، کارشناس فرزند خواندگی، مددکار و کارشناس حقوقی استان است.
کودکانی را می توان به عنوان فرزند خوانده انتخاب کرد که کلیه تلاش ها و کوشش های حرفه ای جهت شناسایی والدین و بازگشت کودک به خانواده مؤثر واقع نگردیده باشد.
مدارک لازم برای تقاضای فرزندخواندگی
متقاضیان فرزند خواندگی باید تقاضای رسمی خود مبنی برفرزند پذیری را به سازمان بهزیستی اعلام نمایند. این تقاضا حتما باید به امضای متقاضیان رسیده وشامل نشانی وشماره تلفن متقاضیان باشد. گاهی متقاضیان شروع کار را از دادگاه آغاز می کنند و سپس به بهزیستی معرفی می شوند.
۱- تصویر شناسنامه زوجین صفحه اول و دوم
۲- تصویر سند ازدواج
۳- گواهی عدم بچه دار شدن از پزشک متخصص زنان و زایمان در مورد زوجه
۴- گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عقیم بودن زوجین یا یکی از آنان
۵- ارائه حکم سرپرستی آزمایشی از مراجع قضایی
۶- گواهی برگ عدم سوء پیشینه کیفری زوجین
۷- گواهی سلامت جسم و روان از پزشک قانونی برای زوجین
۸- گواهی تمکن مالی، اعم از فیش حقوقی، فتوکپی سند منزل مسکونی، ماشین و غیره
۹- گواهی سلامت از پزشک مبنی بر عدم ابتلا به بیماری های صعب العلاج و واگیردار
۱۰- گواهی عدم اعتیاد
سازمان بهزیستی موظف است درصورت لزوم، متقاضیان را برای دریافت گواهینامه های مورد نیاز به سازمان های ذیربط معرفی نماید.
مشاوره قبل از فرزندپذیری از موارد مهمی است که زوجین قبل از تشکیل کمیته فرزندخواندگی باید درآن شرکت نمایند؛ نتیجه جلسات درپرونده درج می گردد.
مراحل اداری فرزندخواندگی
– متقاضیان فرزند خواندگی باید تقاضای رسمی خود مبنی برفرزند پذیری را به سازمان بهزیستی اعلام نمایند. ( گاهی متقاضیان شروع کار را از دادگاه آغاز می کنند و سپس به بهزیستی معرفی می شوند.)
– سازمان بهزیستی موظف است درصورت لزوم متقاضیان را برای دریافت گواهینامه های مورد نیاز به سازمان های ذیربط معرفی نماید.
– مشاوره قبل از فرزندپذیری از موارد مهمی است که زوجین قبل از تشکیل کمیته فرزندخواندگی باید درآن شرکت نماید؛ نتیجه جلسات درپرونده درج می گردد.
– چنانچه تصمیم کمیته مبنی برپذیرش متقاضیان باشد درلیست نوبت قرارمی گیرند و درصورت فرارسیدن نوبت جهت انتخاب فرزند به شیرخوارگاه معرفی می شوند.
– درصورت انتخاب فرزند والدین متقاضی توسط بهزیستی استان به دادگاه صالحه جهت صدور قرار دوره آزمایشی (حکم سرپرستی موقت) معرفی خواهند شد.
– پس از صدور حکم سرپرستی، کودک انتخابی طی صورتجلسه ای به والدین تحویل خواهد شد و مراتب به دادگاه مربوطه اعلام می شود.
– درطی دوره آزمایشی ۶ ماهه، باید حداقل سه بازدید از طرف مددکاران اجتماعی از خانواده فرزند پذیر به عمل آید.
– درصورت تائید وضعیت مراقبت از فرزند و توانایی خانواده و حفظ منافع فرزند، گزارش نهایی تهیه و برای صدور حکم قطعی سرپرستی به دادگاه ذیربط منعکس می شود.
( حکم سرپرستی درصورت تشخیص سازمان بهزیستی مبنی برآسیب پذیری کودک و عدم شایستگی والدین قانونی یا مراجعه والدین حقیقی کودک با هماهنگی دادگاه قابل فسخ است. )
برخی آثار حقوقی فرزندخواندگی
حضانت و تربیت
نگاهداری و تربیت کودکان تحت سرپرستی بر عهده سرپرستان است. هزینه حضانت در وهله اول با پدرخوانده است و در صورت فوت او بر عهده مادرخوانده خواهد بود. هزینه حضانت نوعی نفقه محسوب می‌شود که حکم ویژه ای دارد و به همین دلیل فقط بر عهده پدر و مادر است.
اموال فرزندخوانده
بر اساس قانون جدید فرزندخواندگی، اموال و دارایی های خانواده متقاضی بررسی می شود و با توجه به شرایط خانواده، قاضی حکم می دهد که چه اموالی به فرزندخوانده برسد اما در قانون قدیم درصدی از اموال به اسم کودک می شد که این در قانون جدید حذف شده و به قاضی سپرده شده است.
اخذ شناسنامه
در مورد اخذ شناسنامه کودک با مشخصات والدین قانونی بعد از طی دوره شش ماهه آزمایشی وصدور حکم قطعی اقدام خواهد شد.
بر اساس قانون، در اسناد سجلی باید فرزندخواندگی کودک ثبت شود اما با توجه به اینکه این امر در روحیه او تأثیر بدی می گذارد، در قانون جدید در خود ثبت احوال، فرزندخواندگی ثبت می شود اما در شناسنامه فقط به ثبت یک کد اکتفا شده است.
عدم تعلق ارث
فرزند خوانده از والدینی که او را به فرزندی قبول کرده اند، ارث نمی برد. از این رو برای تأمین آینده فرزند خوانده ها و رهایی از مشکل عدم تعلق ارث، از طریق مواردی چون صلح و هبه، تأمین آینده فرزند خوانده ها امکان پذیر می باشد و مشکل شرعی و قانونی ندارد.
موارد فسخ فرزندخواندگی
۱- تقاضای دادستان درصورتی که سوء رفتار یا عدم اهلیت و شایستگی هریک از زوجین سرپرست برای نگهداری و تربیت طفل تحت سرپرستی محرز باشد
۲- تقاضای سرپرست درصورتی که سوء رفتار طفل برای هریک از آنان غیرقابل تحمل باشد هم چنین در موردی که سرپرست قدرت و استطاعت برای تربیت نگهداری طفل را ازدست داده باشد
۳- توافق طفل بعد از رسیدن به سن کبر با زوجین سرپرست یا موافقت زوجین سرپرست با پدر و مادر واقعی طفل صغیر
متقاضیان فرزندخواندگی مقیم خارج کشور
– شما باید در برگ مصاحبه اولیه، اعلام نمایید که قصد فرزندپذیری از کدام استان را دارید. درصورتی که استان مدنظر خود را اعلام نکنید، بهزیستی به صورت پیش فرض بهزیستی استان تهران را انتخاب می‌کند.
– بعد از بررسی سوالات مربوط به مشخصات فردی و مصاحبه اولیه و وجود کودک متناسب با شرایط شما، باید جهت دریافت مدارک بعدی به مراجع ذیصلاح فرزندپذیری محل اقامت خود مراجعه نمایید. البته شما توسط کنسولگری به مراجعه مذکور معرفی خواهید شد.
– شما باید تصویر مدارک و ترجمه آن را در سامانه قرار دهید. مدارک باید توسط دارالترجمه رسمی، ترجمه شود. سپس اصل و ترجمه آن از طریق کنسولگری به بهزیستی ایران ارائه شود.-مرجع فرزندپذیری کشور محل اقامت شما باید کتباً ( مجزا یا به همراه گزارش مددکاری) صراحتاً متعهد شود که از زمان ورود کودک به آن کشور تا پایان ۱۸ سالگی بر وضعیت کودک تحت سرپرستی و خانواده نظارت کرده و گزارش‌های مربوطه را در دوره‌های زمانی مقرر مطابق ضوابط و مقررات سازمان بهزیستی ایران از طریق سفارتخانه یا دفتر حافظ منافع و کنسولگری به بهزیستی ارسال می‌نماید.
– همچنین شما به مرجع متناظر با اداره سوءپشینه و سازمان پزشکی قانونی در ایران معرفی خواهید شد. -معرفی به سازمان پزشکی قانونی جهت ارزیابی بررسی وضعیت جسم و روان، عدم اعتیاد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل، نازایی و ناباروری معرفی خواهید شد. -با توجه به لزوم بررسی پیشینه کیفری، شما علاوه بر دریافت گواهی عدم سوءپیشینه از مراجع خارج از کشور، به اداره تشخیص هویت در ایران نیز توسط بهزیستی معرفی خواهید شد. -شما جهت مشاوره فرزندپذیری در ایران نیز به مراجع ذیصلاح معرفی خواهید شد.
– کلیه مدارک خارجی شما باید توسط مترجمین رسمی در ایران یا مترجمین رسمی در خارج از کشور به زبان فارسی ترجمه شده و به انضمام اصل گواهی‌ها به تأیید نمایندگی برسد و از طریق وزارت امور خارجه به دفتر روابط عمومی و امور بین‌الملل بهزیستی کشور ایران ارسال شود. بهزیستی بعد از بررسی کلیه سوابق و مدارک شما، درصورتی که صلاحیت شما را تأیید کند، از شما برای شرکت در جلسه کمیته فرزندپذیری در ایران دعوت می‌کند.
– بعد از تأیید نهایی شما توسط کمیته فرزندپذیری، مدارک به دادگاه جهت صدور حکم ارائه می‌شود. -کودک توسط بهزیستی استان به شما معرفی می‌شود. اگر شما کودک را قبول کنید، صورتجلسه تحویل توسط شما امضاء می‌شود و کودک به صورت آزمایشی و به مدت حداکثر شش ماه تحویل خواهد شد و می‌توانید به همراه کودک از کشور خارج شوید.
– اما در خروج کودک یا نوجوان از کشور باید بدانید که:الف) در دوره شش ماهه آزمایشی، امکان اخذ یا اصلاح شناسنامه کودک با نام شما وجود ندارد. بنابراین به دلیل عدم امکان صدور گذرنامه برای کودک در این مرحله، معمولاً کشورها اجازه ورود کودک به کشورشان را نمی‌دهند. لذا باید مدت شش ماه را در ایران زندگی کنید. بنابراین الزامی است که برای گذراندن این مدت در ایران آمادگی داشته و محل سکونتی در ایران به بهزیستی معرفی کنید. ب) اما اگر امکان خروج کودک در دوره آزمایشی را داشته باشید، شما باید تضمین مناسب جهت بازگشت کودک یا نوجوان تا پایان دوره آزمایشی، به دادستان بسپارید.
۱٫در دوره آزمایشی، بر وضعیت کودک نظارت خواهد شد. اگر در این مدت مشکلی پیش نیاید و وضعیت شما توسط بهزیستی مورد تأیید باشد، موضوع به دادگاه اعلام تا حکم دائم سرپرستی صادر می‌شود.
۲٫ بعد از آن شما جهت صدور شناسنامه به اداره ثبت احوال جهت صدور و اصلاح شناسنامه معرفی می‌شوید.
۳٫بعد از صدور شناسنامه یا اصلاح آن، شما: الف) برای انجام تملیک یا تعهدات مالی به نفع کودک به دفترخانه اسناد رسمی هدایت می‌شوید. تصویر مدرک فوق را شما مستقیماً یا از طریق نمایندگی باید به بهزیستی ارائه دهید تا در پرونده بهزیستی ضبط شود.ب) به اداره بیمه معرفی می‌شود تا برای فرزندخوانده خود حساب بیمه عمر افتتاح نمایید. تصویر مدرک فوق را شما مستقیماً یا از طریق نمایندگی باید به بهزیستی ارائه دهید تا در پرونده بهزیستی ضبط شود.
– به سبب هماهنگی‌های بین‌بخشی؛ بهزیستی با دادگاه خانواده، سازمان پزشکی قانونی، اداره تشخیص هویت، و غیره و همچنین انجام مشاوره‌های فرزندپذیری در داخل کشور و برای متقاضیان خارج از کشور انجام اقدامات و تعامل بهزیستی با نمایندگی‌ها، وزارت امور خارجه، مراجع فرزندپذیری خارج از کشور و غیره فرایند سرپرستی طبیعتاً طولانی و زمان‌بر است. بنابراین لازم است در کلیه مراحل صبور باشید. /حقوق نیوز
