به گزارش عدلنامه، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در شمار دستگاه‌هایی محسوب می‌شود که حجم بالای امور محوله به آن را نمی‌توان نادیده گرفت. همین موضوع باعث شده، مجموعه‌های مختلف این سازمان، پذیرای خیل مراجعان در سراسر کشور باشند. اگرچه با شنیدن نام سازمان ثبت اسناد و املاک، نخستین موضوعی که به ذهن متبادر می‌شود اسناد مالکیت اموال منقول و غیرمنقول است، اما این سازمان خدمات متعدد دیگری را هم به شهروندان ارائه می‌دهد.
حوزه‌هایی چون ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری، صدور اجراییه بر اساس اسناد رسمی، ثبت مالکیت های معنوی از قبیل اختراعات، علایم تجاری، نشانه‌های جغرافیایی و طرح‌های صنعتی، ثبت اسناد رسمی در دفاتر اسناد رسمی و ثبت وقایع ازدواج و طلاق در دفاتر ازدواج و طلاق، بخشی دیگر از امور مرتبط با سازمان ثبت اسناد و املاک کشور است. با این اوصاف و به منظور تسهیل امور مردم، چند سالی است که شاهد الکترونیکی شدن خدمات این سازمان هستیم.
اگر تا چند سال پیش، مردم برای کوچک‌ترین کارها ناگزیر به مراجعه حضوری به سازمان ثبت، دفترخانه‌ها یا واحدهای ثبتی بودند، اکنون می‌توانند بخش قابل توجهی از کارهای خود را از منزل، محل کار و حتی در اتوبوس و مترو، با کمترین هزینه و تنها با چند کلیک به وسیله کامپیوتر و گوشی هوشمند خود انجام دهند. فناوری اطلاعات و «هوش مصنوعی» در اتفاقی که امروز شاهد آن هستیم، نقش کلیدی ایفاء می‌کند.
سازمان ثبت برای توسعه خدمات الکترونیک و تحولات فناورانه و نوآورانه در این سازمان از ظرفیت‌های هوش مصنوعی بهره می گیرد. در هیمن راستا خبرگزاری میزان بر آن شد که با ستار هاشمی، معاون توسعه فناوری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به گفت و گو بنشیند. مشروح این گفت و گو در ذیل آمده است:
میزان-کمتر کسی است که از حجم بالای مراجعات مردم به سازمان ثبت اسناد و زیرمجموعه‌های آن خبر نداشته باشد. اما به طور کلی این سازمان چه خدماتی به مردم ارائه می‌کند که فناوری و هوش مصنوعی می‌تواند منجر به تحول در ارائه خدمات و تسهیل کار شهروندان شود؟
هاشمی: سازمان ثبت اسناد و املاک کشور یکی از نهادهای حاکمیتی است که حجم مراجعات مردم به آن به طور قابل ملاحظه‌ای زیاد است. یعنی وقتی شما به طیف خدماتی که در سازمان ارائه می‌شود نگاه می‌کنید، بسیار فراتر از آن چیزی است که در وهله اول به ذهن متبادر می‌شود. درواقع، اولین چیزی که از خدمات سازمان ثبت در ذهن مردم نقش می‌بندد، حوزه املاک است. اما وقتی وارد سازمان می‌شوید، می بینید که طیف خدمات بسیار گسترده است.
این طیف از ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری، اجرای اسناد رسمی و ثبت وقایع ازدواج و طلاق گرفته تا ثبت مالکیت‌های معنوی(حوزه اختراعات، علایم تجاری (برندها)، نشانه‌های جغرافیایی و طرح‌های صنعتی) را شامل می‌شود. موضوع مالکیت معنوی شاید برای بخشی از مردم آشنا نباشد، چراکه مربوط به دارایی‌هایی می‌شود که چندان مشهود و ملموس نیست و تنها بخشی از مردم با آن سروکار دارند. در حالی که بخشی دیگر از خدمات سازمان ثبت مربوط به کاداستر و املاک است که برای مردم بیشتر قابل لمس و محسوس است.
موضوع اجرای اسناد رسمی، استعلام‌ها و همچنین خدماتی که به اشخاص حقوقی ارائه می‌شود هم جزو این طیف وسیع خدمات است که مردم به آنها نیاز دارند. به همین دلیل میزان مراجعات به سازمان ثبت و ادارات مربوطه بسیار زیاد است. دلیل این مراجعات، داده‌های ارزشمند و ذی‌قیمتی است که در این سازمان وجود دارد.
میزان- وقتی شما از داده‌های ارزشمند در سازمان صحبت می‌کنید، ناخودآگاه ذهن مخاطبان به سمت هوش مصنوعی هدایت می‌شود. داده و هوش مصنوعی چه ارتباطی با هم دارند؟
هاشمی: وقتی صحبت از داده میکنیم، استفاده از ظرفیت‌های پردازش و تحلیل داده یا هوش مصنوعی در مفهوم کلان آن، موضوعیت پیدا می‌کند. به همین دلیل یکی از محورهای جدی تحول در سازمان را به استفاده از هوش مصنوعی اختصاص داده‌ایم تا از ظرفیت‌های این فناوری در سازمان بهره حداکثری ببریم.
درواقع، بحث هوش مصنوعی و بحث داده، لازم و ملزوم هم هستند و در کنار همدیگر معنی پیدا کنند. در این رویکرد، ابتدا به شناخت مسائل پرداخته می‌شود و سپس راهکارهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشین به عنوان راهکاری برای پاسخ به چالش‌ها مد نظر قرار گرفته و الگوریتم‌های متناسب طراحی و توسعه داده می‌شود.
میزان-چه استفاده ای از ظرفیت‌های هوش مصنوعی در سازمان ثبت شده است؟
هاشمی: در راستای عمل به منویات رهبر معظم انقلاب در رابطه با استفاده حداکثری از ظرفیت‌های هوش مصنوعی، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور برنامه تحولی خود در حوزه فناوری اطلاعات را با محور هوش مصنوعی طرح‌ریزی کرده است. در همین راستا در حوزه معاونت توسعه فناوری و خدمات ثبتی برنامه‌های متعددی طراحی شده که برخی از آنها عملیاتی شده است و بخشی دیگر در دستور کار است. اولین بحثی که برای استفاده از هوش مصنوعی در دستور کار قرار دادیم، بحث داده‌آمایی پرونده‌های ثبتی است. در واحدهای ثبتی یک بخش بایگانی داریم که پرونده‌های ثبتی در آن نگهداری می‌شود و اوراقی در این پرونده‌ها وجود دارد و محتوای این اوراق با هم متفاوت است.
یعنی از خلاصه صورت مجلس تفکیکی تا استعلامات و اسناد در این پرونده‌ها وجود دارد. در گام اول ضروری بود که این اوراق اسکن شود که این کار اگرچه لازم بود اما کافی نبود. یعنی آرشیو کردن اسناد، اقدامی بود که بتوانیم یک پشتیبان از اسناد کاغذی داشته باشیم. اما واقع امر این است که این اسناد که به شکل تصویر در حال ذخیره سازی است، باید داده‌آمایی شود.
میزان- گاهی مواقع اصطلاح «داده‌آمایی» را شنیده ایم، اما کمتر در مورد مفهوم آن اطلاع داریم. داده‌آمایی در سازمان ثبت به چه معنی است؟
هاشمی: داده‌آمایی در امور ثبتی یعنی در گام اول بتوانیم از میان تصاویر آرشیو شده، نوع سند را شناسایی کنیم. مثلا اینکه تصویر مورد نظر، سند خلاصه معامله است یا صورت مجلس تفکیکی یا استعلام. خود این تفکیک در گام اول می‌تواند کمک کند که آن را متناسب با فرایندهای الکترونیکی کردن در جای مناسب ذخیره و به هنگام نیاز بازیابی کنیم. یا اینطور تصور کنید که یک کارشناس سازمان ثبت بخواهد مثلا یک پرونده را از ابتدا تا انتها ورق بزند و به دنبال یک سند مشخص در پرونده جستجو کند.
این دسته‌بندی‌ها به وسیله هوش مصنوعی انجام می‌شود و باعث می‌شود که سرعت انجام کار بالا برود. با توجه به اینکه بعضی از پرونده‌ها به شدت حجیم هستند، جست‌وجو به صورت برگ به برگ از روی تصویر بسیار خسته‌کننده خواهد بود. با استفاده از هوش مصنوعی، عملیات برچسب‌گذاری اوراق انجام می‌پذیرد که کاربر با فیلتر کردن نوع اوراق به راحتی و با سرعت بالا می‌تواند برگه‌های مورد نیاز را جست‌وجو و مطالعه کند. اکنون نسخه اولیه آن را توسعه داده ایم و به صورت عملیاتی در حال کار است که درواقع تلفیقی از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین(machine learning) است. هر چه داده‌هایی از این دست بیشتر باشد، عملا دقت مدل‌های هوش مصنوعی هم برای این دسته‌بندی افزایش پیدا می‌کند.
واقعیت این است که هزینه‌هایی هم که در این خصوص صرفه جویی می‌شود، به شدت قابل توجه است. تصور کنید که اگر این کار توسط انسان انجام شود چقدر زمانبر خواهد بود و چقدر هزینه مالی در پی خواهد داشت. در حالی که وقتی این کار با ماشین انجام می‌شود، هم دقت و هم سرعت بیشتری را شاهد خواهیم بود.
میزان- یکی از چالش‌های موجود، تبدیل تصویر به متن است که کار جست‌وجو را هم آسان می‌کند. این کار هم در حال اجراست؟
هاشمی: در گام دوم همین بخش آرشیو، تبدیل محتوای این اسناد به متن را در دستور کار داریم که کار بسیار پیچیده‌ای است. چون بخش قابل توجهی از آنها دستخط است و این دستخط‌ها بسیار متفاوت است. این کار حد غایی و نقطه ایده‌آل کار ماست که بتوانیم پرونده را با دقت مناسب به متن تبدیل کنیم. واقعیت این است که حتی انسان هم برای خواندن بعضی از این اسناد دچار مشکل می‌شود.
با این حال، اکنون در حال ارائه این داده‌ها به ماشین و طراحی مدل‌ها هستیم تا این کار به وسیله ماشین انجام شود که در این صورت، امکان جست‌وجو روی متون به وجود می آید. در واقع تبدیل تصاویر به فایل‌های متنی قابل جستجو با بهره‌گیری از ظرفیت OCR ]نویسه‌خوان نوری[ و یادگیری ماشین مسیری است که در پیش داریم. توجه به این نکته بسیار مهم است که با این کار، جامعیت داده‌ها افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کند و پاسخ استعلام‌ها با سرعت بیشتری امکان‌پذیر خواهد شد و درنتیجه امور مردم تسهیل می‌شود.
میزان- ظاهرا در حوزه ثبت شرکت‌ها که در حیطه فعالیت سازمان ثبت اسناد است، تسهیلاتی صورت گرفته است. در این مورد هم توضیح می دهید؟
هاشمی: در بحث ثبت شرکت‌ها یکی از دغدغه‌هایی که وجود دارد، موضوع تخصیص نام است. اینکه نام شرکت چند سیلاب باشد، این سیلاب‌ها معنی‌دار و مطابق چارچوب‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی باشند، تکراری نباشند، شباهت کمی با نام‌های دیگر داشته باشند و متناسب با موضوع اساسنامه باشند، بخشی از شرایط تخصیص نام است. معمولا روال کار این است که تعدادی اسم پیشنهادی دریافت می‌شود و کارشناس‌ها آنها را ارزیابی می‌کنند. بعد به اشخاص اعلام می‌شود که این نام‌ها تایید شده یا نشده است.
درواقع یک فرایند رفت و برگشتی را در این موضوع شاهد هستیم. این در حالی است که موضوع سهولت راه‌اندازی کسب و کارها ایجاب می‌کند که این کارها را تسهیل کنیم و زمان آن را کاهش دهیم. موضوعی که در سازمان در دستور کار داریم این است که همین کار را به صورت برخط انجام دهیم. یعنی اشخاص همان لحظه که نام را پیشنهاد می‌دهند، آن را بررسی کنیم و مثلا با رنگ سبز اعلام کنیم که مشکلی وجود ندارد و می‌توانند کار را پیش ببرند یا با رنگ قرمز اعلام کنیم که نام قابل قبول نیست.
البته این امکان را هم فراهم کرده‌ایم که اگر اشخاص روی یک نام اصرار دارند، این نام وارد فرایند کارشناسی می‌شود. در واقع با رنگ زرد اعلام میکنیم که پذیرش این نام نیاز به کار کارشناسی دارد. نکته قابل توجه این است که همه فرایند انتخاب نام به وسیله ماشین و برخط بررسی می‌شود. توجه به این نکته هم ضروری است که یافتن «شباهت» به وسیله ماشین می‌تواند به لحاظ فنی، کاری بسیار پیچیده باشد و درعین حال می‌تواند کار را برای مردم بسیار تسهیل کند. در واقع از ظرفیت متن‌کاوی و هوش مصنوعی برای یافتن مشابهت‌ها بهره خواهیم برد.
میزان- سازمان ثبت اسناد در موضوع مالکیت معنوی و موضوعات مرتبط با آن با چه چالش‌هایی روبه‌روست؟
هاشمی: در بحث مالکیت معنوی و ثبت برند و طرح صنعتی هم چالش‌های بسیاری وجود دارد. به عنوان مثال، شخصی می خواهد مدلی جدید از یک بطری آب معدنی را ثبت کند. کاری که می‌تواند اتفاق بیفتد این است که یک تصویر سه بعدی ارائه می‌شود و باید اطمینان پیدا کنیم که این طرح پیش از این در کشور یا خارج از کشور طراحی یا ثبت نشده باشد. بعضی مواقع این فرایند چندین روز وقت کارشناسان را می گیرد. درواقع کارشناس مرتبط باید هم در داده‌های سازمان و هم در اینترنت جست‌وجو کند و مطمئن شود که این طرح قبلا طراحی یا ثبت نشده باشد.
همچنین مشابهت این طرح با سایر طرح‌های ثبت شده باید احصا شود. بنابراین فرایند چنین کاری، زمانبر و پیچیده است و حتی در بعضی موارد ممکن است سلیقه کارشناس هم خواسته یا ناخواسته در این فرایند دخالت پیدا کند و مبنای تصمیم‌گیری قرار گیرد. در حالی که ماشین می‌تواند با استفاده از ظرفیت پردازش تصویر به طور خودکار جست‌وجو کند، به طور مکانیزه مقایسه کند و همچنین تعیین کند که با چه درصدی، شباهت‌ها را پیدا کرده است.
سپس کارشناس بر اساس این اطلاعات تصمیم می‌گیرد که طرح را رد کند یا بپذیرد. همه این کارها می‌تواند به تسهیل کسب و کار در کشور کمک کند. چون موضوع ثبت شرکت، ثبت نشان و ثبت علامت تجاری برای شرکت‌های نوپایی که می خواهند فعالیت خود را شروع کنند، بسیار مهم است و با این اتفاق می‌توانند به سرعت کار خود را آغاز کنند.
میزان- سازمان ثبت برای دانش‌بنیان‌ها و استارت‌آپ‌ها تسهیلات دیگری هم با استفاده از ظرفیت‌های فناورانه انجام داده است؟
هاشمی: واقعیت این است که بسیاری از شرکت‌ها به ویژه دانش‌بنیان‌ها و استارت‌آپ‌ها با فرایند ثبت شرکت آشنا نیستند. به همین خاطر پیش‌بینی کرده‌ایم که یک «چت بات» را توسعه دهیم که با اشخاص گفت‌وگو می‌کند و به این ترتیب، پرسش و پاسخ‌های ساده با مبانی حقوقی و البته با زبانی ساده شکل می‌گیرد. از آنجا که بسیاری از شرکت‌های نوپا دانش حقوقی محدودی دارند، این بات، نقش یک مشاور هوشمند حقوقی را برای آنها ایفاء می‌کند. اما چندان وارد جزئیات و اصطلاحات حقوقی که فهم آن دشوار است نمی‌شود.
طراحی این مشاور هوشمند هم شروع شده است که در آن با سوال‌های کلی که از شخص می پرسد او را راهنمایی می‌کند. اگرچه جنس پرسش‌هایی که مشاور هوشمند از متقاضی می پرسد عملا عمومی است، اما این امکان وجود دارد که به صورت هوشمند پاسخ‌های داده شده را به پاسخ‌های حقوقی مد نظر نگارش کند.
از آنجا که بسیاری از نیازهای شرکت‌های نوپا مشترک است، این کار را هم پایه‌ریزی و طراحی مفهومی کرده‌ایم و حتی بخشی از کار را هم انجام داده ایم تا شرکت‌های نوپا در یک فرایند کاملا تعاملی کارشان پیش برود، مسیر را تا انتها بروند، شرکت را ثبت کنند و نیاز چندانی به مشاور حقوقی نداشته باشند. با این حال، ثبت بعضی از شرکت‌ها پیچیدگی‌های حقوقی دارد که ممکن است کارشان به این شکل به پایان نرسد و نیاز به مشاور حقوقی داشته باشند.
میزان- به عنوان آخرین موضوع، در مورد ایجاد زیرساخت و مرکز داده سازمان ثبت هم کمی توضیح دهید؟
هاشمی: راه‌اندازی و بهره‌برداری از مرکز داده در سازمان نیز در دستور کار قرار دارد و امیدواریم که طی سال جاری بتوانیم از فاز اول آن بهره‌برداری کنیم. استانداردهای در مرکز داده استانداردهای به‌روز است و تمهیدات زیرساختی مناسبی لحاظ شده است.
باتوجه به اینکه دستگاه‌های متعددی متقاضی استفاده از سرویس‌های سازمان ثبت هستند، طبیعتا آماده‌سازی چنین زیرساختی از ضرورت‌های سازمان است. با هوشمند سازی فرایندهای سازمان، حجم درخواست سرویس سایر دستگاه‌ها از سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به شکل قابل توجهی در حال افزایش است. بنابراین همزمان که سرویس‌ها را توسعه می دهیم، زیرساخت‌های متناسب با آنها را هم آماده میکنیم.
موضوع زیرساخت‌ها در سازمان ثبت یک اقدام تحولی محسوب می‌شود و دیتاسنتر مد نظر مطابق استانداردهای روز جهانی طراحی شده است و در راستای امن‌سازی و مراقبت از داده‌های مردم و سازمان کمک شایانی خواهد کرد. /میزان
