«ابعاد حقوقی حمله به بیمارستان‌ها در فلسطین» عنوان یادداشت زینب ملکوتی‌خواه برای روزنامه اعتماد است که در آن آمده: برای من که سال‌ها درگیر مطالعه، تحقیق و تدریس در حوزه حقوق بین‌الملل و حقوق بشر هستم گاهی با تعارض جدی بین آنچه در عمل درحال رخ دادن است و آنچه ما در دانشگاه تدریس یا تحقیق میکنیم رو‌به‌رو می‌شوم که این تعارض را درهیچ حالتی نمی‌توان توجیه کرد. یکی از این تعارضات جدی که اسناد بین‌المللی حقوق بشر و حقوق بین‌الملل بشردوستانه را زیر سوال می‌برد حمله اسراییل به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در غزه است. جدا از کشتار گسترده مردمان و عکس‌هایی که در فضای مجازی منتشر می‌شود که سال‌های بعد این عکس‌ها با کشتار یهودی‌ها به دست نازی‌ها مقایسه خواهد شد، آنچه در حقوق بین‌الملل بشردوستانه امری مسلم است ممنوعیت حمله به بیمارستان‌ها، مراکز درمانی و به طور کلی واحدهای پزشکی در حین جنگ است. این میزان از تعارض بین اسناد حقوق بین‌الملل بشردوستانه و آنچه در عمل شاهد هستیم و فقط اظهار تاسف سازمان‌های بین‌المللی و مابقی کشورها باعث ایجاد تصور بی‌تاثیری و غیرکارآمدی اسناد حقوق بین‌الملل بشردوستانه و بالاخص تلاش ۷۵ ساله جامعه جهانی بعد ازکنوانسیون‌های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ می‌شود.
اسراییل از زمان جنگ ۷ اکتبر بارها و بارها بیمارستان‌ها ومراکز درمانی را مورد حمله قرارداده است در بعضی مواقع این حملات را انکار و در بعضی دیگر حمله به بیمارستان را مشروع و قانونی دانسته با این دلیل که نیروهای حماس از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی استفاده نظامی می‌کنند. در این یادداشت قصد دارم تا حمله به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را از نظر حقوق بین‌الملل بشردوستانه بررسی کنم. با تعریف حقوق بین‌الملل بشردوستانه شروع می‌کنم. حقوق بین‌الملل بشردوستانه اصول و قواعد حاکم بر نحوه هدایت درگیری‌های مسلحانه با هدف تخفیف آلام، درد و رنج ناشی از درگیری‌های مسلحانه است که در قالب کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو (۱۹۴۹) و پروتکل‌های الحاقی (۱۹۷۷) تدوین و گسترش یافته است. به طور کلی در زمان درگیری‌های مسلحانه حقوق بین‌الملل بشردوستانه قواعدی را خواه به صورت عرفی و خواه به صورت معاهداتی برای محافظت از واحدهای پزشکی و کادر درمان و همچنین دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و درمانی ارائه می‌کند.
تبیین این حمایت‌ها رابطه مستقیمی با تضمین حق بر سلامت بر مبنای اسناد حقوق بشری دارد. معاهدات حقوق بین‌الملل بشردوستانه بیانگر توافقات بین دولت‌ها در مورد رفتار و حمایت از افراد در درگیری‌های مسلحانه است و سه اصل اساسی حقوق بین‌المللی بشردوستانه شامل اصل تفکیک به معنای تمایز بین نظامیان و غیرنظامیان، اصل تناسب به معنای تناسب بین خسارات و صدمات اتفاقی ناشی شده از حمله به اهداف نظامی در مقایسه با مزیت‌ها و فواید نظامی مستقیم و قطعی که از آن حمله به دست می‌آید و اصل احتیاط به معنای در نظر گرفتن همه موارد احتمالی برای جلوگیری از آسیب به غیرنظامیان و اهداف غیرنظامی بیانگر این امر هستند.
در آخرین جنگ بین اسراییل و فلسطین در اکتبر ۲۰۲۳، به طور مکرر بیمارستان‌های مستقر در غزه مورد آسیب و حمله اسراییل قرار گرفت. سازمان بهداشت جهانی در اعلامیه‌ای حمله به بیمارستان‌ها را محکوم و اعلام کرد که این بیمارستان‌ها فعال بوده و بیماران، مجروحان، پرسنل، مراقبان و آوارگان در آن پناه گرفته بودند. گزارش‌های اولیه حاکی از صدها کشته و زخمی است. اگرچه دستور تخلیه بیمارستان‌های خاصی در غزه توسط اسراییل داده شده بود اما با توجه به ناامنی موجود، وضعیت بحرانی بسیاری از بیماران و کمبود آمبولانس، کارکنان، ظرفیت تخت سیستم بهداشتی و سرپناه جایگزین برای آوارگان، دستور تخلیه غیرممکن بوده است. سازمان بهداشت جهانی خواستار حفاظت فوری از غیرنظامیان و مراقبت‌های بهداشتی، لغو دستور تخلیه بیمارستان‌ها و همچنین خواستار رعایت قوانین حقوق بشردوستانه بین‌المللی از جمله حفاظت از واحدهای پزشکی و پرسنل درمانی بوده است.
همچنین، دیده‌بان حقوق بشر اعلام داشته که حملات اسراییل علیه بیمارستان‌ها و پرسنل پزشکی غیرقانونی است و باید تحقیقات مربوط به ارتکاب جنایت جنگی توسط اسراییل به دلیل حمله به بیمارستان‌ها و پرسنل پزشکی صورت بگیرد. اگر چه که اسراییل اعلام داشته که نیروهای حماس از بیمارستان‌ها (برای اهداف نظامی خود) استفاده کرده‌اند و با انتشار ویدویی قصد داشت استفاده نظامی حماس از بیمارستان‌ها را نشان بدهد که البته موفق نشد زیرا این ویدیو هیچ سند قابل قبول و استنادی مبنی بر استفاده نظامی حماس از بیمارستان‌ها را نشان نمی‌دهد. در نتیجه حمایت و محافظت از واحدهای پزشکی و کادر درمان بر طبق حقوق بین‌الملل بشردوستانه همچنان باید ادامه داشته باشد. البته حمله به بیمارستان‌ها محدود به مثال مذکور نبوده است و مواردی همچون حمله امریکا به «بیمارستان کوین لپ» در ویتنام در سال ۱۹۶۵، حمله اسراییل به «بیمارستان الشفا» در فلسطین در سال ۲۰۱۴ و حمله امریکا به «مرکز ترومای قندوز» در افغانستان در سال ۲۰۱۵ گزارش شده است.
طبق کنوانسیون ژنو «واحدهای پزشکی تحت هیچ عنوان نباید مورد حمله قرار بگیرند» و باید «در همه احوال محترم شمرده و حمایت شوند.» حتی حمله به واحدهای پزشکی نمی‌تواند جزو دسته اقدامات تلافی‌جویانه قرار بگیرد و همچنین حتی به عنوان مثال اگر یک بیمارستان خالی از مجروحان، بیماران و کارکنان درمانی هم باشد، باز هم نمی‌تواند مورد حمله قرار بگیرد. علاوه بر کنوانسیون ژنو، در اسناد مهم دیگری هم حمایت و محافظت از مراکز پزشکی توسط متخاصمان مهم شمرده شده است. در اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری حملات عمدی علیه بیمارستان‌ها و مکان‌هایی که بیماران و مجروحان در آنجا جمع‌آوری می‌شوند، مشروط بر اینکه اهداف نظامی نباشند، یک جنایت جنگی در درگیری‌های مسلحانه بین‌المللی و غیربین‌المللی است. قطعنامه ۱۹۹۸ (۲۰۱۱) و ۲۲۸۶ (۲۰۱۶) شورای امنیت سازمان ملل متحد به طور ویژه به حمایت و محافظت از مراکز پزشکی و بیمارستان‌ها پرداخته است. قطعنامه ۲۲۸۶ به نکات مهمی اشاره کرده است؛
ازجمله ۱- حمله به واحدهای درمانی و پزشکی باعث تشدید درگیری‌ها می‌شود، ۲- حمله به مراکز پزشکی نباید بدون مجازات برای مرتکبان آنها باقی بماند و مرتکبان باید طبق قوانین و تعهدات بین‌المللی مجازات شوند، ۳- حمله عمدی به مراکز پزشکی جنایت جنگی است، ۴- این قطعنامه از طرفین درگیر بار دیگر درخواست کرده است که به قوانین مرتبط به حمایت و محافظت از مراکز پزشکی احترام بگذارند، ۵- درخواست از کشورها و طرفین درگیر برای انجام اقدامات موثر برای پیشگیری و رسیدگی به اعمال خشونت‌آمیز، حملات و تهدیدها علیه مراکز پزشکی، ۶- اشاره به اهمیت نقش آموزش حقوق بشردوستانه درجهت توقف و جلوگیری از اعمال خشونت‌آمیز، حملات و تهدیدها علیه مراکز پزشکی و ۷- درخواست از کشورها که به صورت مستقل، جامع و سریع تحقیقات بی‌طرفانه و موثر در صلاحیت خود در مورد تخلفات حقوق بشردوستانه بین‌المللی مربوط به حمایت و محافظت از مراکز پزشکی انجام بدهند. بر اساس آرشیو تهیه شده سازمان بهداشت جهان اگرچه قوانین و مقررات مرتبط با حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در ارتباط با حق بر سلامت و احترام و محافظت از کادر درمان و واحدهای پزشکی وجود دارد اما در عمل همچنان شاهد تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم حملات بر مراقبت‌های بهداشتی هستیم. بعد از شروع جنگ بین اسراییل و فلسطین در اکتبر ۲۰۲۳ با عنوان «توفان الاقصی» آمار مربوط به تلفات در زمان مراقبت‌های بهداشتی تحت تأثیر حمله رشد پیدا کرده؛ به طوری که در سال ۲۰۲۳ تعداد مرگ و میر در زمان مراقبت‌های بهداشتی بر اثر حمله تقریبا با رشد ۴ برابری نسبت به سال ۲۰۲۲ به عدد ۷۵۳ مورد رسیده است.
واحدهای پزشکی به دلیل ماهیت عملکرد آنها مورد احترام و حمایت حقوق بین‌الملل بشردوستانه قرار گرفته‌اند. هر زمانی که ماهیت عملکرد آنها تغییر کند این حمایت و محافظت سلب می‌شود و دیگر حمایت ویژه‌ای طبق قوانین برای آنها محفوظ نیست. حمایت از واحدهای پزشکی دائم و سیار نباید قطع شود مگر در صورتی که این واحدهای مزبور غیر از وظایف بشردوستانه خود از حمایت مزبور جهت ارتکاب اعمالی که برای دشمن مضر باشد، استفاده کرده باشند. معهذا، حمایت مزبور نباید سلب شود مگر پس از اخطاری مناسب که متضمن ضرب‌‌الاجل معقولی باشد و به آن اخطار ترتیب اثر داده نشود. در اصل تا به امروز استفاده نظامی حماس از بیمارستان‌ها یا واحدهای پزشکی به اثبات نرسیده و حماس این ادعا را به طور کلی رد کرده است.
بر طبق اسناسنامه دیوان بین‌المللی کیفری حمله عمدی به ساختمان‌ها، مواد، واحدهای پزشکی و حمل و نقل و پرسنل پزشکی که از نمادهای متمایز کننده مذکور در کنوانسیون‌های ژنو (۱۹۴۹) مطابق با حقوق بین‌الملل استفاده می‌کنند و همچنین حمله عمدی به ساختمان‌هایی که برای اهداف مذهبی، آموزشی، هنری، علمی یا خیریه، بناهای تاریخی، بیمارستان‌ها و مکان‌هایی که بیماران و مجروحان در آنجا جمع‌آوری می‌شوند – به شرطی که اهداف نظامی نباشند – در درگیری‌های مسلحانه بین‌المللی و غیربین‌المللی جنایت جنگی محسوب می‌شود. همچنین، اخیرا دیوان بین‌المللی دادگستری در پرونده آفریقا جنوبی علیه اسراییل به تخریب مراکز درمانی، عدم دسترسی به داروهای مورد نیاز و مراقبت‌های بهداشتی و درمانی توسط ارتش اسراییل از زمان شروع حملات اشاره داشته است. امید آن است که فاصله بین کتاب تا عمل درحقوق بین‌الملل، حقوق بشردوستانه و حقوق بشر کم شود و ما شاهد چنین جنایت هولناک و وحشتناک علیه فلسطینیان نباشیم./اعتماد آنلاین
